Boa andaina 2015

Boa andaina camiñantes!!!

Sendeiro das almiñas e do foxo do lobo

Datos técnicos

Lonxitude: 14.32 kms
Tipo: Circular
Sinalizado como PR-G 109 ainda que algún cruce non está moi ben sinalizado e algunhas marcas están case borradas ou cubertas de musgo
Altitude máx: 571 ms
Tempo: 4 h 34 min.
Saida e chegada desde a Igrexa de Santa María en Caritel (Pontecaldelas).
M.I.D.E.: 9 (2 severidade, 1 orientación, 1 dificultade, 3 Esforzo)
Podedes ver e descargar a ruta en Wikiloc.

Comentarios

Nesta ocasión nos achegamos ata Pontecaldelas, mais en concreto á parroquia de Caritel, para facer esta ruta circular que hai xa tempo que tiñamos anotada na axenda de rutas para facer. Comentar que a ruta é mais curta senón visitades os puntos de interese, é dicir, a ruta ten unha distancia de 10,82 kms en teoría, porque na práctica a nós nos sairon mais de 14 kms. iso é porque hai varios puntos de interese que están fóra da ruta e que hai que ir a miralos e volver de novo á ruta como son os saltos de auga do Verdugo, o foxo do lobo, os cruceiros de Roriz eo cruceiro Pé de Herbas. Comentar tamén que levedes calzado de sobra para cambiar porque acabas mollando os pés, polo menos nesta época do ano, e non precisamente nas poldras do río Verdugo senón porque hai unhas cantas corredoiras polas que transcurre o camiño que están anegadas (eu deixei enterrada unha bota nunha desas corredoiras totalmente enlamada e enchoupada). E por último, advertirvos de que hai que ter coidado en dous puntos que son a baixada desde a Igrexa de Caritel ata os pasos de A Fraga e entre Laxoso de Abaixo e os pasos de Coveliña porque son camiños en pendente para abaixo e o chan ten pedras que están cubertas de musgo que xunto coa humidade fan que se convirtan en auténticos tobogáns (eu e mais un compañeiro dimos cos nosos corpos no chan despois de esbarar en dous lugares diferentes, a súa caída foi en cámara lenta, a miña foi sacada dun cómic, eu por un lado e a cámara e o trípode por outro, afortunadamente á cámara de fotos non lle pasou nada). Así que coidado.

Panorámica da fachada da Igrexa de Santa María de Caritel

A ruta comenza na Igrexa de Santa María de Caritel. Caritel é unha das 9 parroquias de Pontecaldelas. A Caritel se chega pola estrada PO-255. Se ides desde Pontecaldelas colledes a estrada PO-255 que vai dirección Forzáns, ou Fornelos e auns 4 kms chegades a Caritel. ides ver un cartel que indica a Igrexa de Caritel cuia estrada se atopa a man esquerda, é unha estrada moi pequena, así que fixádevos ben. Se o facedes coma nós, que fomos desde Redondela, Pazos de Porbén, Fornelos e Caritel, tedes que fixarvos ainda mais ou preguntar a alguén porque dese lado non hai ningún cartel que indique a Igrexa. Nós nos pasamos e ao dar volta vimos o cartel que si aparace si ves desde Pontecaldelas. Unha vez que te metes nesa pequena estrada tampouco hai ningún cartel que indique a onde se vai para a igrexa, pero está a poucos metros e só hai que seguir a estrada sen coller ningún cruce.A igrexa parroquial é de estilo neogótico, deseñada por Álvaro Reyero e mais polo arquitecto diocesano Miguel Hernández e foi construida no século pasado. Anteriormente no campo da festa estaba a capela da Inmaculada Concepción, construción barroca do século XVIII substituída polo actual templo. Ao conxunto hai que engadir un cruceiro chamado de O Coto, por ser o barrio onde se atopa a igrexa, que non se indica en que ano foi feito. O que si hai xusto ao lado da igrexa é un cartel grande explicativo da ruta das almiñas.

Ao comenzo da ruta

Collemos a estrada que está a carón do panel indicativo e pasados uns 200 metros de baixada xa entramos en pista. Hai que dicir que case todo o camiño é por camiños cubertos, por certo, de follas de carballo. Desde ahí ata o río verdugo vai ser baixada e hai que ir con coidado porque hai zonas onde o chan é de camiño de pedra que está cheo de musgo e esbara. Á volta é subida e hai un par de repechóns que se fan fortes despois de toda a camiñata. Aos 600 metros de comenzar a andaina nos atopamos cunha pontella que está por riba do rego das Costiñas. Ao longo do camiño imos pasar por varios regos.

Pontella sobre o rego Costiñas

A paisaxe que nos atopamos é a que nos vai acompañar case todo o camiño. Corredoiras estreitas que seguramente hai tempo foron paso de carruaxes que por un ou ambos lados están flanqueadas por muros cheos de musgo. A esta zona se lle chama A Fraga. Pasamos por algunha vivenda abandonada e así chegamos a un dos puntos mais fermosos da ruta: as poldras do río Verdugo. O primeiro que nos atopamos son as poldras de A Fraga. As poldras, tamén chamadas pasos, peares, pasadoiros ou pasais, son pedras ailladas que se colocan sólidamente no leito do río para poder atravesalo. O tamaño e o número das pedras dependen da anchura e profundidade da corrente. a distancia entre elas equivale ao paso dunha persoa, por iso reciben este nome. Emprázanse en vados do río con pouca profundidade. Isto permite tamén o paso do gando pola orilla. Os pasos de A Fraga cruzan o regueiro de A Larpea que desemboca no Verdugo e xunto cos pasos de Portasouto se utilizaban para unir o camiño de Laxoso e o sendeiro de pescadores de Pontecaldelas co camiño á aldea de A Fraga.

Pasos de A Fraga

Pasando os pasos de A Fraga vemos a man dereita un peto de ánimas ou almiñas e mais atrás se pode observar un muiño ao cal non nos acercamos. Este peto é o que lle da nome á ruta. Este peto de almiñas é un dos catro que se atopan na parroquia de Caritel. O peto das almiñas do río érguese ao pé dun antigo camiño de moito tránsito que conducía aos viciños das parroquias de San Salvador de A Lama e Santiago de Antas hacia Caldelas e Pontevedra. O peto encáixase nun muro baixo e se divide en dous corpos separados por unha moldura recta na parte dianteira. O primeiro corpo é aberto e figura unha inscripción co nome devoto que costeou o peto: Manuel Cabirta Concha, viciño de Laxoso de Abaixo. O corpo principal presenta un nicho rectangular onde se atopa un retablo policromado e tallado en madeira que representa a San Antonio liberando ás almas do Purgatorio. O día 20 de abril de 1873 Manuel Cabirta entrega as chaves do peto ao párroco para que se encargue de recoller as limosnas para que se apliquen en sufraxios para os difuntos cuias almas están no Purgatorio.

Peto de almiñas

Pasando o peto nos atopamos cos pasos de Portasouto que cruzan o Verdugo, son moitos mais que os da Fraga pero mais recentes. É curioso ver como polo lado dereito o río transcurre manso, semella inmóvil e polo lado esquerdo colle forza e se forman rápidos. Pasado o río Verdugo nos atopamos cunha pedra cun oco onde seguramente había unha imaxe relixiosa e un cartel que avisa que o cauce do río pode subir repentinamente debido ao funcionamento dunha central hidroeléctrica (menos mal que o vimos ao pasar jejeje).

Pasos de Portasouto

Tamén nos atopamos cun cruce sinalado que nos indica o sendeiro de pescadores que vai ata Pontecaldelas e a nosa ruta hacia Lamoxo. Seguimos pola nosa ruta e pasamos un par de casas habitadas ata que chegamos ao cruce onde a ruta se converte en circular, se seguimos de frente imos a Lamoxo de Abaixo e se collemos á dereita hacia Lamoxo de Arriba. Decidimos coller á dereita e subimos unha costa que aos 300 metros nos leva ata un sinal que nos indica o desvío para ver os saltos do río Verdugo. Así que nos desviamos para ver os saltos e merece a pena. Son só 600 metros ida e volta. Ao principio, nos primeiros 50 metros, o camiño está bastante descuidado creceron os toxos e a maleza e o terreno estaba algo enchoupado pero se pasa sen dificultade, logo o resto para abaixo ata o río está ben. E os saltos (foto que ilustra este comentario) están nunha zona salvaxe do río e ideal para descansar e sacar unhas cantas fotos.

Saltos de auga no río Verdugo

Voltamos á senda e seguimos por camiños ata dar cuanha pequena estrada que nos vai levar ata a estrada PO-234 que leva ata calvelle e As Boliñas. É o único tramo de asfalto do percorrido, serán uns 700 metros ata chegar á PO-234, un pouco antes de chegar a man esquerda atopamos unha fonte e un pequeno abrevadeiro. Ao chegar á estrada PO-234 vemos un cartel indicativo grande que nos indica a ruta e un sinal que nos indica o foxo do lobo, outro dos puntos polos que recibe o nome a ruta. Para ir a ver o foxo do lobo hai que desviarse da ruta 1 km en total ida e volta.

Panorámica desde A Fraga

A verdade é que é decepcionante porque agás o cartel que indica que estás no foxo do lobo realmente non hai nada que diga que alí había un foxo, nin foxo, nin ningún cartel explicativo. Hai antes do cartel un par de muros a ambos lados do camiño que se lle botas imaxinación podes pensar que era por onde atraían os lobos pero a verdade é que case non merece a pena facer ese kilómetro agás para ver o cárcere de A Lama que está xusto enfrente. Afortunadamente xa non se cazan lobos pero os foxos dos lobos eran un sistema de caza que xa aparece documentado na época medieval en todo o Norte peninsular. Por medio de batidas, empuxábanse ás bestas cara á estructura que formaban dous longos muros converxentes e que remataban nun pozo (o foxo) no que os animais caían. Os foxos dos lobos construianse aproveitando a orografía do terreo e a vexetación de xeito que os animais non percibisen se pechaban cortándolles o paso. Unha vez capturado o animal matábase no momento ou, segundo as zonas, mostrábase nas aldeas dos arredores para despois matalo (todo moi civilizado...).

O miradoiro da serra Castrelada

Voltamos ata a senda, á estrada PO-234 e camiñamos por ela poucos metros porque a ruta nos mete pola esquerda por pista de monte. Imos dirección á aldea de Laxoso de Arriba tendo a nosa dereita como acompañante a serra Castrelada. Antes de comenzar a baixada a Laxoso de Arriba facemos un pequeno descanso para o avituallamento. A baixada a laxoso de Arriba faise por camiño empedrado que ten pegadas de rodeiras de carros.

Rodeira de carros

Laxoso de Arriba pásase rápidamente porque son poucas casas e chegamos a un cruce que nos indica os cruceiros de Roriz. Son dous un está xa no cruce e o outro hai que desviarse uns 300 metros para velo por unha corredoira estreita e algo enchoupada. É unha mágoa que non haxa ningún tipo de explicación da data dos dous cruceiros nin de porque esta´n nese camiño tan afastado, que seguramente noutra época foi mais transcurrido. O cruceiro mais afastado está rodeado de maleza o que indica que tampouco hai moita preocupación pola súa promoción.

Laxoso de Arriba

Seguimos o camiño dirección a Laxoso de Abaixo e a uns 800 metros dos cruceiros de Roriz nos atopamos cun cartel que nos indica a capela de san Xoan de Laxoso. Neste caso só hai que desviarse uns poucos metros. Capela promovida no ano 1856 polo Párroco Antonio Martinez Peso, de planta basilical e cuberta de bóveda de cañón. A destacar o seu atrio cunha extensa bancada de pedra e o cruceiro que se atopa pegadísimo enfronte da porta (como saias un pouco despistado da igrexa cho comes...).

Cruceiro de Roriz

Regresamos á senda e a 200 metros nos atopamos un cruce cun cartel indicativo do cruceiro Pé das Herbas. Neste cruce hai unha base de pedra na que seguramente houbo outro cruceiro. Nos desviamos uns 200 metos para ver o cruceiro, por un camiño bastante abandoado. E si os cruceiros de Roriz estaban afastados, este tamén o está. E como nos cruceiros de Roriz ningunha información acerca da súa historia.

Capela de San Xoán de Laxoso

Seguimos o camiño e a  case 1 km do cruceiro do Pé das herbas chegamos a Laxoso de Abaixo. Comentar que aquí hai un par de corredoiras estreitas que están totalmente enchoupadas pola auga dalgunha fonte ou dalgún rego, e digo enchoupadas de deixar a bota metida na auga e na lama, polo que ide ben pegados ao muro ou subidos a el como tivemos que facer nós.

Detalle do cruceiro Pé das Herbas

Entre Laxoso de Abaixo e o seguinte regato que é o regato das Coveliñas hai unha zona de baizada con pedras que esbaran moito, tede coidado como xa vos comentei ao principio. Aproximadamente a 1 km e medio se atopa o rego das Coveliñas ou Cubeliñas cos seus pasos, un rego que se atopa a poucos metros do cruce onde se facía circular a senda.

Regato e pasos de Coveliñas

Chegamos ao cruce e seguimos dirección aos pasos de Portasouto e da Fraga que temos que volver a pasar e iniciamos o camiño de volta á Igrexa de Caritel, neste caso en subida e cun par de rampas exixentes.

Pedra con forma de seta

En resume bonita ruta, sobre todo a primeira parte ata os saltos de auga pero deficitaria de información. Podedes ollar todas as fotos da senda neste enlace.

¿Amanita Muscaria?

Sendeiro local Matamá-Comesaña

Datos técnicos

Lonxitude: 14.32 kms
Tipo: Circular
Perfectamente sinalizado
Altitude máx: 293 ms
Tempo: 3 h 24 min.
Saida e chegada desde o muiño de A Regueira en Matamá (Vigo).
M.I.D.E.: 9 (1 severidade, 1 orientación, 2 dificultade, 3 Esforzo)
Podedes ver e descargar a ruta en Wikiloc.

Comentarios

Hoxe vos traemos a crónica dunha senda local de Vigo que en parte percorremos coa xente de Camiño a camiño do Concello de Vigo. Digo en parte porque ese domingo choveron chuzos e a organización decidiu parar a andaina á metade do percorrido ainda que nos seguimos adiante ata completala. Tiven que ir outro día a facela con mais calma para poder sacar mais fotos da senda.

O outono chegou a Matamá

Este sendeiro forma parte dunha serie de sendeiros que está levando a cabo, nalgunha das suas parroquias, o Concello de Vigo, a través do seu programa de educación medioambiental "Camiño a camiño" e en colaboración co voluntariado de sendeiros e con algunha comunidade de montes para dar a coñecer o valor paisaxístico e etnográfico dalgunhas parroquias. Os sendeiros que se sinalaron este ano son os das parroquias de Saiáns, Matamá e San Andrés de Comesaña, e Candeàn. O sendeiro que fixemos nos e que vos paso a detallar foi o sendeiro local de Matamá e Comesaña.

Poste indicativo da senda

O sendeiro pasa de xeito circular polas parroquias viguesas de Matamá e Comesaña. Son uns 14 kms (ainda que nos paneis indicativos poñen 12) nos que podemos disfrutar de fervenzas, muiños de auga, fragas, petroglifos, miradoiros e parques forestais. Durante o percorrido se misturan o asfalto coa pista e hai ata 12 puntos de interese. A senda pasa por todos menos unha canteira e o Outeiro de Deus que os bordea e o muiño da Regueira que hai que desviarse do camiño circular para ir a velo ida e volta polo mesmo sitio.

O muiño da Regueira, inicio e final da nosa andaina

Ao ser circular se pode empezar por calquera punto, nós comenzamos precisamente no único no que o sendeiro non é circular o muiño de auga de A Regueira, que se atopa no barrio de A Balsa en Matamá. Para chegar ata alí é doado, nos situamos na fábrica de Citroen e na rotonda da estrada Vigo-Baiona, a poucos metros da rotonda dirección Baiona e a man dereita hai un supermercado Familia e unha gasolineira Repsol. Pois ben, case xusto enfrente da gasolineira noutro carril, ou sexa á nosa man esquerda, hai un cruce que xa nos indica centro cultural de Comesaña. Nos metemos por esa estrada e seguimos as indicacións que nos levan ata o centro cultural de Comesaña que se atopa a uns 600 metros do cruce coa estrada Vigo-Baiona. Cando chegamos ao centro cultural de Comesaña, que se chama Nautilus, podemos seguir a estrada que vai pola dereita do centro cultural, ou coller á esquerda do centro cultural (ides ver un lavadoiro pegado ao centro cultural) unha estrada moi estreita. Pois ben, collemos esa estrada estreita  e a uns 200 metros nos atopamos cun pequeno túnel, pois pasando ese túnel se atopa o muiño. No muiño non hai sitio para aparcar polo que si levades o coche ata alí tedes sitio xusto antes do túnel.

Interior do muiño coa moa funcionando

No muiño da Regueira non hai ningún cartel indicativo grande da senda, pero si está sinalada a senda con postes. O muiño da Regueira foi recuperado no ano 2008 por iniciativa do colectivo Malaherba de Matamá en acordo cos propietarios do muiño e foi posto en funcionamento. Un muiño que estaba totalmente abandoado agora se pode disfrutar totalmente rehabilitado e en funcionamento. Precisamente no túnel e no muiño levan a cabo a festa do magosto e recolleita do millo que xa vai pola súa oitava edición.

Panorámica desde o parque de Vilar en Matamá

Seguimos as marcas dos postes que nos levan polo barrio da Balsa, ao principio é costa arriba e en asfalto. A 1 kilómetro e medio chegamos ata o parque de Vilar, un pequeno parque con mesas e con excelentes vistas de Vigo e da ría. O parque hai tempo que non se usa pois a herba que está a carón das mesas está bastante alta. hai que dicir que este sendeiro recupera en parte unha antiga senda chamada A senda no bosque da que ainda se conservan algún cartel grande e os postes en forma de frecha cun número pintado e o nome do barrio. Esta senda no bosque foi realizada entre o ano 1998 e 1999 pola escola taller forestal, un proxecto formativo e de inserción laboral, que levou a cabo a sinalización de 3 pequenas rutas polos barrios de Moo, Fontesanta e Maruxente en Matamá.

Petroglifos das Millaradas

Continuamos a andaina subindo con tramos de asfalto e moi pouca pista nesta 1ª parte, ata que chegamos a unha pequena estrada que vai paralela á circunvalación de Vigo. Andamos uns 400 metros por ela e nos desviamos á esquerda e a poucos metros despois dunha subida nos atopamos cos petroglifos das Millaradas, apróximadamente están a 1 km do parque de Vilar. Os petroglifos están ben sinalizados, cun gran panel explicativo e rodeados dun cordel, ainda que se pode acceder á rocha onde están os petroglifos (ollo non se debe subir á rocha. Conservemos e respetemos). Os petroglifos das Millaradas atópanse no barrio de Moo e forman parte do que se chama o arte rupestre galaico que son petroglifos datados a partir do III milenio antes de cristo, no Calcolítico ou Idade de Cobre e comenzos da Idade de Bronce. Nestes petroglifos pódense observar cazoletas ou coviñas e formas circulares. Ademais a zona está repoboada con carballos.

Un xogo: a ver se mirades onde se atopa o cervo e a forma circular

A mesma foto en HDR, mírase un pouco mellor.

Tamén hai outra rocha, 10 metros mais adiante pero atópase nunha propiedade privada, na que se pode observar a un cervo xunto a unha forma circular. Despois de pasar os petroglifos das millaradas, a 10 metros hai unha única casa que nos queda a man esquerda e a senda vira a man dereita, pois xusto cando viramos a man dereita para seguir a senda, fixádevos ben porque hai un pequeno camiño xusto onde facemos a curva para seguir o camiño que vai dar á rocha onde está o cervo. Non está sinalizada pero é fácil de atopar porque está a 5 metros e a zona está limpa. O cervo está moi desgastado polo que á luz do dia é moi difícil velo. Obviamente senón sabes que está ahí se pasa de largo porque non está sinalizado (supoñemos que é porque está nunha propiedade privada, seguramente da casa do lado).

Fraga das Alvorezas

Seguimos o camiño e a cincocentos metros dos petroglifos nos atopamos unha xoia oculta que á Fraga das Alvorezas, un singular bosque de caducifolias no que a Comunidade de Montes está traballando para que se converta nun espazo para a rexeneración de poboacións de cervos volantes ou vacalouras.

Caixa niño

Asemade, é un dos puntos da parroquia onde se están colocando caixas-niño para diferentes paxaros. Tivemos in situ a sorte de contar coa explicación deste proxecto de caixas niño e para que tipo de paxaros era cada niño, un proxecto que conta coa colaboración de colexios da zona na fabricación das caixas-niño.

Parque Forestal de Maruxento

Da fraga, seguimos o camiño e imos dar de novo á estrada paralela á circunvalación de Vigo, e cruzamos esta a través dunha ponte para chegar ao Parque Forestal de Maruxento. O monte veciñal de Matamá, de 16´5 hectáreas quedou dividido en dous pola circunvalación de Vigo (VG-20) quando por riba desta a meirande parte de monte. O Parque Forestal de Maruxento xunto ao parque de Vilar son espazos de recreo para a cidadanía habilitados pola Comunidade de Montes. Ademais é outro dos puntos onde se están a colocar as caixas-niño.

Curiosa formación granítica no parque de Maruxento

Deixamos o parque e subimos pola estrada chamada Baixada a Moo onde podemos ollar antigos paneis informativos e indicativos da antiga Senda no bosque feita entre o ano 1998 e 1999. Collemos unha pista forestal á dereita e a uns 100 metros atópase á nosa esquerda o Outeiro de Deus. A senda non sube ata o outeiro senón que o bordea. este outeiro e unha canteira son os dos únicos puntos de interese que aparecen nos carteis indicativos polos que non pasa a senda. iso é porque ambos están sendo rehabilitados ainda pola Comunidade de Montes. Nós si subimos ata o outeiro, así que si descargades a ruta do wikiloc ides pasar polo o outeiro, e subimos mais que nada para contemplar as vistas desde alí. Ao outeiro se sube rápidamente é está bastante destrozado porque foi utilizado para extraer material de canteira polo que aparecen dous grandes socavóns no seu lado suroeste e norte. É o punto mais alto da senda e ten unha das vistas mais completas e próximas da cidade de Vigo.

Vista panorámica desde o outeiro de Deus

Baixamos de novo á senda sinalizada e imos seguir por pista ata chegar á estrada que sube ata o Monte Alba non sen antes pasar por outra área recreativa onde hai cartel da antiga escola taller forestal. Xa na estrada nos atopamos cun edificio en ruinas que é a antiga incineradora e ao seu carón podemos observar o arboreto de Rego Loureiro, xa en territorio da parroquia de San Andrés de Comesaña, con mais de 20 especies de árbores.

Árbore en Rego Loureiro

Esta 2ª parte ainda que a comenzamos por estrada ten mais pista que a primeira. Seguimos pola estrada ata chegar ao Parque Forestal de Aguieira. O parque forestal de Aguieira é un espazo de 3 hectáreas habilitado pola Comunidade de Monte para uso público, conveniado co Concello por 20 anos. Neste lugar sempre habitaron as aguias, de onde provén o seu nome, e ainda que predominan os piñeiros a Comunidade ten repoblado a zona con castiñeiros e carballos. Tamén ten un miradoiro pero a senda non pasa por ahí, así que non o visitamos.

Parque de Aguieira

Deixamos a estrada e subimos por unha pista pequena no lado esquerdo da estrada. Imos ir por camiños nos que antigamente transitaban mercadorías, sobre todo de pedra pois en Comesaña e Matamá hai varias canteiras, e cuias marcas das rodas dos carros quedaron gravadas nas pedras do chan, é  que se chaman rodeiras de carros.

Rodeira de carros

Seguimos o camiño, e imos chegar de novo á estrada que sube ao monte Alba, neste caso, mais arriba xusto no cruce coa estrada que baixa a Fragoselo. É un tramo da senda na que coinciden a senda local co sendeiro de longo percorrido GR-53. Baixamos uns metros a estrada en dirección a Rego Loureiro e nos desviamos á esquerda para chegar, na miña opinión aos dous puntos mais espectaculares desta senda: os muiños de Talliños e a fervenza das Lapas.

O rego Talliños pasando por un muiño

Xa antes de chegar se pode escoitar a forza da auga que leva o rego Talliños que nesta época de ano e co que leva chovido vai cheo. O monte Veciñal de Comesaña de 43,6 hectáreas está conformado por unha sucesión de cotos con fortes pendentes por cuias valgadas discorren regatos de gran importancia ecolóxica como o rego Loureiro, o rego Talliños ou o regueiro de Cartas. Os muiños de talliños son un conxunto de 3 muiños de auga dispostos en cadea que se atopan na parte alta do rego Talliños. No seu tempo, facían uso destes muiños os viciños de Comesaña e do Freixo.

Outro dos muiños de Talliños

É unha mágoa que un sitio tan fermoso teña preto unha escombreira, nos atopamos con restos orgánicos dun porco que alguén deixou alí, bolsas de lixo e ata un televisor. Baixamos uns metros pola estrada da Aguieira que vai dar ata o barrio de Pedra Branca e nos imos desviar por un camiño a man esquerda para ver a fervenza das Lapas. É o único punto problemático da senda xa que para chegar ata ela hai que baixar por unha pendente que, ao mellor para nenos ou xente que non ten boa mobilidade, non é tan doada de baixar. Coido que xa estánvendo de marcar a senda por outro sitio para mais doado para que todo o mundo poida visitar a fervenza. A  fervenza das lapas é un espazo de alto valor ecolóxico propio da flora de ribeira (amieiros, salgueiros, fieitos,etc) que se atopa na parte baixa do rego Talliños. Uns metros mais adiante ímonos atopar con outra fervenza chamada fervenza da Chan procedente do rego Loureiro.

Fervenza das lapas cuns láparos diante

Seguimos o camiño e chegamos ata o barrio de pedra branca, viramos á dereita e subimos por unha epinada estrada pegada a unha urbanización que nos vai levar ata o castro Casás ou o que queda del. Moi mal conservado, plantáronse pinos na súa croa e sufriu unha explotación de pedra mais o achegamento da urbanización. Senón chega a ser porque está sinalizado pasaría totalmente desapercibido. Atopárnose restos arqueolóxicos da Idade de Ferro e da época romana.

Castro de Casás

O camiño sube polo castro e rodea todo o monte Casás, nos leva ata á estrada que cruzamos e nos vai levar ata o último punto de interese desta ruta que é unha plantación de castiñeiros. É outro dos puntos da senda os viciños recuperaron un lugar deteriorado neste caso un vertedoiro e o convertiron nun lugar mais aproveitable e respetuoso co entorno.

Plantación de castiñeiros

O camiño nos volve levar á estrada que sube ao monte Alba que volvemos cruzar para iniciar os derradeiros metros da senda. Subimos por pistas forestais e nos volvemos a meter na parroquia de Matamá, imos bordear unha canteira outro dos puntos que a Comunidade de Montes está a rehabilitar. As parroquias de Matamá e Comesaña son coñecidas pola extracción de pedra en tempos nos que traela doutros lugares máis afasados era complexo. Algúns dos edificios mais famosos de Vigo empezáronse a construir nestas canteiras. particularmente, en Matamá, foi famoso o oficio dos canteiros ata o punto de que nos anos oitenta tiveron lugar varias edicións da Festa do canteiro. A Comunidade está agora intentando rehabilitar unha vella canteira para dar a coñecer este antigo oficio.

Unha das moitas zonas de extracción de pedra agora xa abandonada

Seguimos o camiño por pistas forestais ata chegar de novo ao asfalto que nos conduce ata o punto final que é de onde partimos: o muiño da Regueira. En resumo, unha ruta ben sinalizada non fai falta GPS, eu case non lembro cando foi a última na que non nos fixo falta o GPS, doada de facer e con alto valor medioambiental, patrimonial e paisaxístico. Destacar, por riba de todo, o empeño da Comunidade de Montes destas dúas parroquias en recuperar e conservar zonas para o disfrute e coñecemento de todo o mundo. E isto é loable tendo en conta que non todas as Comunidades de Montes están por esa labor nin o resto de persoal pola labor de conservar e é unha mágoa. En canto á toponimia, Gerardo Sacau, no seu libro Vigo nalgún dos seus topónimos, nos fala que Matamá provén de dous termos Mata (bosque incultivado) e Má (zona de difícl acceso) e Comesaña provén tamén da unión dos termos Com e Insannia que pode sIgnificar algo como "comer podre" ou "persoa de mal carácter".

Criadeiro de vacalouras

En fin, espero Que vos animedes a percorrer e a coñecer estas dúas parroquias de Vigo. podedes ollar o resto de fotos deste sendeiro neste enlace.

Sendeiro do río Eifonso

Datos técnicos

Lonxitude: 11.96 kms
Tipo: Circular
Sinalizado e non sinalizado
Altitude máx: 578 ms
Tempo: 3 h 44 min.
Saida e chegada desde a estrada de Bembrive que vai de Bembrive a Beade, no barrio de Mourelle pertencente á parroquia de Bembrive (Vigo).
M.I.D.E.: 9 (1 severidade, 2 orientación, 2 dificultade, 3 Esforzo)
Podedes ver e descargar a ruta en Wikiloc.

Comentarios

Andaina lonxitudinal que nos fixemos circular porque alongamos o sendeiro do río Eifonso e fomos ata o parque forestal de Beade mais que nada para que non se nos fixera moi curta a andaina. O sendeiro do río Eifonso é un sendeiro lonxitudinal de pequeno percorrido (PR-G 5) que vai desde Mourelle ata a aldea da Fraga. Son 4,2 kms só ida, se facedes ida e volta contade que é polo mesmo camiño, non hai camiño pola outra beira do río. Está perfectamente sinalizado e os dous primeiros kms (que para o meu gusto son os mellores desta ruta) son ideais para facer con nenos.

Cartel indicativo do sendeiro

Muiños de auga restaurados, pontellas, fervenzas e flora e fauna de ribeira son algúns dos alicientes que nos imos atopar nesta senda. E agora en outono nin vos conto, co río cheo de auga e o cambio de cores nas árbores é un lugar que debería visitarse. Eu douvos varias opcións. Primeiro a que fixemos nós ata o parque forestal de Beade (ida e volta) son case 12 kms e levounos unhas 3 horas e 45 minutos ( no tempo que nos levan as nosas andainas hai que sacarlle a hora que estamos parados sacando fotos mais a parada que facemos para o avituallamento) así que se pode facer en menos tempo. hai que dicir que desde que se sae de Bembrive ata o parque e Beade é todo subida. os dous primeiros kms, nin te enteras e case chá, e hai un pequeno repeito xusto antes de chegar a San Cibrán. Xa desde San Cibrán ata o parque é cando hai mais repeito na senda, unha subida continua pero que tampouco é excesivamente dura. Tamén podedes facela lonxitudinal e deixades uns coches en Bembrive e outros no parque forestal de Beade, tamén sería unha boa opción serián entón uns 6 kms.

Pontella sobre o río Eifonso

Outra opción sería facer a senda ata o km 2 que é onde se atopa a fervenza de Bouzafría e volta para atrás (total 4 kms). Esta opción é válida se ides con nenos pequenos ou sodes moi vagos. Eu penso que como mínimo para disfrutar esta senda senón a queredes facer ata a aldea da Fraga hai que facela ata San Cibrán que son 2.5 kms (só ida), que se pode facer perfectamente ida e volta, e senón queredes facela ida e volta tamén permie que deixedes un coche no inicio e outro na capela de San Cibrán.

Un dos moitos cogumelos que atopamos polo camiño

Bueno eu vou facer o comentario da ruta que fixemos nos. O inicio desta ruta se atopa na estrada que vai desde a parroquia de Bembrive ata a parroquia de Beade, ambas de Vigo. para chegar a Bembrive hai que coller a autovía Vigo-Porriño, xusto cando saimos do Alcampo da Av de Madrid a uns 300 metros hai un desvío á dereita que nos indica Bembrive. Pasamos polo centro de Bembrive que é a estrada que vai ata Beade e a 1 km (non sei se chegará a 1 km) pasando unha curva pechada á dereita, no outro carril, están os carteis indicativos da senda. Na estrada non imos poder deixar o coche, só hai un pequeno sitio no outro carril, pegado aos carteis onde caben 3 coches como moito. Según conta Gerardo Sacau, no seu libro "Vigo nalgún dos seus topónimos, xa se ten constancia do topónimo no ano 915 co gallo da concesión á Igrexa de Lugo da freguesía de Benevívere (que se pode traducir como ben vivir). Benevivere acabou transformándose en Bembrive. Eifonso é un topónimo procedente dun propietario medieval. Este nome persoal e de orixe xermánica foi utilizado na Alta Idade Media coa forma latina Adefonsus da que procede o topónimo Eifonso que ven sendo unha variante fonética de Afonso.

Inicio da ruta

No inicio atopamos como vos dixen un par de carteis que nos informan da senda, das súas características e do que nos imos atopar. Subimos unha pequena rampa cunha barandilla de madeira e partires de ahí seguimos unha senda amplia e ben sinalizada. A uns 200 metros de comenzar a andaina xa nos atopamos co primeiro muiño: o muiño de Sorrego (restaurado). Nesta primeira parte da ruta imos atoparnos con varios muiños de auga uns restaurados e outros non dos que xa hai constancia na zona desde 1528.

O muiño de Sorrego

A uns 800 metros nos atopamos cun cartel indicativo da flora que nos imos atopar: amieiras, bidueiras, salgueiros, carballos e castiñeiros. Isto na zona de río porque pasada aldea de Fraga indo xa cara ao parque forestal de Beade xa abundan os piñeiros e eucaliptos ainda que segue habendo un montón de castiñeiros.

A 1,2 kms nos atopamos cunha das estampas mais fermosas da ruta: o muiño da Pedrosa (tamén restaurado). A foto que encabeza esta crónica foi sacada alí.

O muiño da Pedrosa

E aos 2 kms, despois de subir unhas escaleiras e pasar por un pequeno lavadoiro,chegamos ao punto mais chamativo da senda que é o conxunto formado polos muiños do buraco e o buraquiño e a fervenza de Bouzafría cunha caída de 4 metros e que, nesta época do ano, vén cargadiña de auga.

Fervenza de Bouzafría

A 500 metros da fervenza e despois dun pequeno repeito chegamos ata a Capela de San Cibrán ou dos Ramallos. A edificación actual da capela data dos anos 60 pero a orixa desta capela remóntase á Idade Media. A capela está rodeada por unha carballeira e preto se atopa a Fonte da Capela ou dos Ramallos que foi remodelada no ano 1989 e da que sae unha auga fresquísima. Nesta zona faise en setembro a romaría dos ramallos e a festa da sidra. Por certo, que con sidra desa festa brindamos na última andaina que fixemos co grupo Baidesendas no Monte Tetón en decembro do ano pasado.

Capela dos Ramallos

O camiño continua a carón da fonte e ata o parque forestal de Beade xa vai ser todo nunha ascensión continua. A 300 metros pasamos pola ponte da autoestrada e uns metros mais adiante se atopano muiño do calderón ou da Quebrada (do ano 1756) e o serradoiro hidráulico (ano 1860). Ambos están en ruina, en moi mal estado de conservación e cheos de vexetación que case impide velos.

Fonte da Capela

Seguimos andando e subindo ata que chegamos ao panel indicativo da aldea da Fraga. Hai nos cruzamos cunha pista forestal ancha que aparece sinalizada como GR-53. Curiosamente o cartel fala da aldea pero logo non hai ningún ndicativo de como chegar a ela. Unha vez chegados á pista forestal hai que coller á esquerda e a poucos metros hai un camino estreito á dereita que nos leva ata as ruinas da aldea.

Muiño da Quebrada (en ruinas)

Nós non collimos á esquerda, seguimos pola dereita continuando uns metros polo GR-53.1 e a uns metros collemos unha pista forestal a man esquerda. A partires de aquí e ata o parque forestal e todo subida por pistas forestais que se cruzan unhas con outras polo que fai falta GPS xa que están sen sinalizar, así chegamos despois de varios cruces volver a enlazar co GR53 que nos leva directamente ao parque forestal de Beade. Alí nos tomamos un descansiño contemplando a paisaxe coa panorámica visión que temos da ría de Vigo, que podería ser mellor se non estiveran uns pinos que prantaron xusto diante.

Panorámica desde o parque forestal de Beade

Voltamos por outras pistas forestais ata chegar a aldea da Fraga. As casas da Fraga atópanse en ruinas e cubertas pola vexetación. Son en total 6 edificios que, no seu moneto, albergaron a varias familias que vivían da agricultura e dos muiños. a primeira noticia que se ten deste poboado é do ano 1528. Cabe destacar a situación estratéxica do poboado encravado nunha encrucillada de antigos camiños medievais, sendo posiblemente recinto castrexo na súa orixe. Por alí transitaron as tropas locais en defensa dos invasores portugueses (en 1665), e franceses (en 1808), así como peregrinos a Compostela, ademais dos traballadores das de encauzamento das primeiras augas públicas de Vigo.

Casas da aldea da Fraga (en ruinas)

Así chegamos ata o panel indicativo da aldea da Fraga y de ahí volta polo sendeiro do río ata ao comenzo, agora iso sí, costa abaixo.

Senda do río Eifonso

Podedes ollar todas as fotos deste sendeiro pinchando neste enlace.